Stwardnienie rozsiane (SR) i zaburzenia poznawcze
Stwardnienie rozsiane (SR) jest przewlekłą chorobą neurologiczną, która atakuje ośrodkowy układ nerwowy, głównie mózg, rdzeń kręgowy i nerwy wzrokowe. Charakteryzuje się atakiem układu odpornościowego na ochronną osłonkę mielinową otaczającą włókna nerwowe, co prowadzi do zakłóceń komunikacji między mózgiem a resztą ciała (Filippi i in., 2018). Ten proces demielinizacji powoduje szereg objawów, w tym zaburzenia widzenia, trudności ruchowe, problemy czuciowe i zaburzenia poznawcze.
Typy stwardnienia rozsianego
Istnieje kilka typów SR, każdy z charakterystycznym wzorcem progresji choroby:
- Rzutowo-remisyjne SR (RRSR): Jest to najczęstsza forma, dotykająca około 85% pacjentów z SR. RRSR charakteryzuje się okresami zaostrzenia objawów (rzuty) po których następują okresy częściowego lub całkowitego powrotu do zdrowia (remisje) (Filippi i in., 2018).
- Pierwotnie postępujące SR (PPSR): W tym typie objawy stopniowo nasilają się od początku choroby, bez wyraźnych rzutów czy remisji (Filippi i in., 2018).
- Wtórnie postępujące SR (WPSR): Niektóre osoby z RRSR mogą z czasem przejść do WPSR, gdzie objawy stale się pogarszają, z lub bez okazjonalnych rzutów (Filippi i in., 2018).
Zaburzenia poznawcze w stwardnieniu rozsianym
Zaburzenia poznawcze są częstym i często wyniszczającym objawem SR, dotykającym do 70% pacjentów (Sumowski i in., 2018). Te deficyty poznawcze mogą pojawić się wcześnie w przebiegu choroby i znacząco wpływać na jakość życia pacjentów, status zatrudnienia i interakcje społeczne. Najczęściej obserwowane zaburzenia poznawcze w SR obejmują:
- Deficyty pamięci roboczej
- Spowolnienie przetwarzania informacji
- Problemy z uwagą
- Zaburzenia funkcji wykonawczych
- Problemy z pamięcią długotrwałą
- Trudności z płynnością słowną
Wśród nich, zaburzenia pamięci roboczej są szczególnie powszechne i mogą mieć daleko idące konsekwencje dla codziennego funkcjonowania pacjentów (Sumowski i in., 2018).
Pamięć robocza w stwardnieniu rozsianym
Pamięć robocza (PR) odnosi się do systemu poznawczego odpowiedzialnego za tymczasowe przechowywanie i manipulowanie informacjami niezbędnymi do złożonych zadań poznawczych, takich jak uczenie się, rozumowanie i rozumienie. U pacjentów z SR deficyty PR są powszechne i mogą objawiać się trudnościami w wielozadaniowości, śledzeniu rozmów lub zapamiętywaniu instrukcji (Sumowski i in., 2018).
Badania wykazały, że zaburzenia PR u pacjentów z SR są związane z nieprawidłowymi wzorcami aktywności mózgu. Badania z wykorzystaniem funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) ujawniły, że pacjenci z SR często wykazują zwiększoną aktywację w regionach mózgu związanych z zadaniami PR, szczególnie w sieci czołowo-ciemieniowej (Aguirre i in., 2019). Ta hiperaktywacja jest uważana za mechanizm kompensacyjny, w którym mózg rekrutuje dodatkowe zasoby, aby utrzymać wydajność poznawczą w obliczu uszkodzeń neuronalnych.
Trening pamięci roboczej w stwardnieniu rozsianym
Biorąc pod uwagę powszechność i wpływ deficytów PR w SR, rośnie zainteresowanie potencjałem interwencji rehabilitacji poznawczej, szczególnie treningu PR, w celu poprawy funkcji poznawczych u tych pacjentów. Kilka badań zbadało skuteczność treningu PR w populacjach SR, z obiecującymi wynikami.
Skuteczność treningu pamięci roboczej
Badanie Aguirre i in. (2019) zbadało efekty adaptacyjnego programu treningu n-back zarówno u pacjentów z SR, jak i zdrowych osób kontrolnych. Badacze odkryli, że po czterech dniach intensywnego treningu obie grupy wykazały znaczącą poprawę w wykonywaniu zadań, w tym skrócenie czasu reakcji i zwiększenie dokładności. Co ważne, tym behawioralnym poprawom towarzyszyły zmiany w wzorcach aktywacji mózgu, przy czym przeszkoleni uczestnicy wykazywali zmniejszoną aktywację w sieci czołowo-ciemieniowej PR podczas wykonywania zadań.
Wyniki te sugerują, że trening PR może prowadzić do bardziej efektywnego przetwarzania neuronalnego, pozwalając pacjentom wykonywać zadania poznawcze z mniejszym wysiłkiem. Badanie wykazało również, że korzyści z treningu utrzymywały się podczas oceny kontrolnej 35 dni później, wskazując na potencjał długotrwałej poprawy funkcji poznawczych (Aguirre i in., 2019).
Inne badanie przeprowadzone przez Vogt i in. (2009) zbadało wpływ komputerowego programu treningu PR na objawy zmęczenia i wydajność poznawczą u pacjentów z SR. Badacze odkryli, że trening prowadził do znaczącej poprawy objawów zmęczenia, pojemności pamięci roboczej i szybkości umysłowej. Wyniki te podkreślają potencjał treningu PR w rozwiązywaniu wielu aspektów dysfunkcji poznawczych związanych z SR.
Mechanizmy neuronalne treningu pamięci roboczej
Badania rzuciły również światło na mechanizmy neuronalne leżące u podstaw korzyści z treningu PR w SR. Badanie Aguirre i in. (2021) wykorzystało fMRI do zbadania zmian w łączności mózgu po intensywnym skomputeryzowanym programie treningu PR. Badacze odkryli, że zarówno pacjenci z SR, jak i zdrowe osoby kontrolne wykazywali wzmocnioną łączność czołowo-ciemieniową po treningu, co było związane z poprawą wydajności zadań.
Ta zwiększona łączność w sieci czołowo-ciemieniowej, która jest kluczowa dla funkcji PR, sugeruje, że trening PR może promować neuroplastyczność i wzmacniać obwody neuronalne zaangażowane w przetwarzanie poznawcze. Takie zmiany neuroplastyczne mogą potencjalnie pomóc w kompensacji uszkodzeń mózgu związanych z SR i poprawić funkcje poznawcze (Aguirre i in., 2021).
Rezerwa poznawcza i trening pamięci roboczej
Koncepcja rezerwy poznawczej jest szczególnie istotna w kontekście SR i treningu PR. Rezerwa poznawcza odnosi się do zdolności mózgu do radzenia sobie z uszkodzeniami i utrzymania funkcji poprzez wykorzystanie istniejących podejść do przetwarzania poznawczego lub rekrutację mechanizmów kompensacyjnych (Sumowski i in., 2018).
Badania sugerują, że trening PR może pomóc w budowaniu rezerwy poznawczej u pacjentów z SR. Poprzez wzmacnianie pojemności PR i promowanie bardziej efektywnego przetwarzania neuronalnego, trening PR mógłby potencjalnie zwiększyć zdolność pacjentów do radzenia sobie z uszkodzeniami mózgu związanymi z SR i utrzymania funkcji poznawczych (Sumowski i in., 2018).
Wyzwania i przyszłe kierunki
Choć wyniki badań nad treningiem PR w SR są obiecujące, pozostaje kilka wyzwań i obszarów do przyszłych badań:
- Optymalne protokoły treningowe: Potrzebne są dalsze badania, aby określić najbardziej efektywną długość, częstotliwość i intensywność treningu dla maksymalizacji korzyści poznawczych u pacjentów z SR (Vogt i in., 2009).
- Efekty transferu: Podczas gdy badania wykazały poprawę w trenowanych zadaniach, potrzebne są dalsze badania, aby sprawdzić, czy te korzyści przenoszą się na nietrenowane domeny poznawcze i funkcjonowanie w rzeczywistym świecie (Mervin i in., 2021).
- Różnice indywidualne: SR jest chorobą heterogeniczną, a pacjenci mogą różnie reagować na trening PR. Przyszłe badania powinny zbadać czynniki, które mogą wpływać na skuteczność treningu, takie jak podtyp choroby, rezerwa poznawcza i wyjściowa funkcja poznawcza (Sumowski i in., 2018).
- Efekty długoterminowe: Choć niektóre badania wykazały trwałe korzyści z treningu PR, potrzebne są dłuższe badania kontrolne, aby określić trwałość poprawy funkcji poznawczych i czy mogą być konieczne sesje przypominające (Aguirre i in., 2019).
- Połączenie z innymi interwencjami: Przyszłe badania powinny zbadać potencjalne synergistyczne efekty łączenia treningu PR z innymi podejściami do rehabilitacji poznawczej, leczeniem farmakologicznym lub interwencjami dotyczącymi stylu życia (Mervin i in., 2021).
Podsumowanie
Zaburzenia pamięci roboczej są powszechnymi i wyniszczającymi objawami stwardnienia rozsianego, często pojawiającymi się wcześnie w przebiegu choroby. Jednakże, ostatnie badania wykazały obiecujące wyniki dotyczące wykorzystania treningu pamięci roboczej jako interwencji rehabilitacji poznawczej u pacjentów z SR. Badania wykazały, że trening PR może prowadzić do poprawy wydajności poznawczej, zmniejszenia objawów zmęczenia oraz zmian w wzorcach aktywacji mózgu i łączności (Aguirre i in., 2019; Vogt i in., 2009; Aguirre i in., 2021).
Wyniki te sugerują, że trening PR może promować neuroplastyczność i pomóc w budowaniu rezerwy poznawczej u pacjentów z SR, potencjalnie zwiększając ich zdolność do radzenia sobie z uszkodzeniami mózgu związanymi z chorobą. Choć pozostają wyzwania, w tym określenie optymalnych protokołów treningowych i zbadanie efektów długoterminowych, trening PR stanowi obiecującą drogę do poprawy funkcji poznawczych i jakości życia osób ze stwardnieniem rozsianym.
W miarę postępu badań w tej dziedzinie, prawdopodobne jest, że trening PR będzie odgrywał coraz ważniejszą rolę w kompleksowych strategiach zarządzania SR, oferując nadzieję na poprawę wyników poznawczych w tej trudnej chorobie neurologicznej.
Bibliografia
Aguirre, N., Cruz-Gómez, Á. J., Miró-Padilla, A., Bueichekú, E., Broseta Torres, R., Ávila, C., … & Forn, C. (2019). Repeated working memory training improves task performance and neural efficiency in multiple sclerosis patients and healthy controls. Multiple Sclerosis Journal–Experimental, Translational and Clinical, 5(2), 2055217319887952.
Aguirre, N., Cruz-Gómez, Á. J., Félix Esbrí, S., Miró-Padilla, A., Bueichekú, E., Broseta-Torres, R., … & Forn, C. (2021). Enhanced frontoparietal connectivity in multiple sclerosis patients and healthy controls in response to an intensive computerized training focused on working memory. Multiple Sclerosis and Related Disorders, 51, 102930.
Filippi, M., Bar-Or, A., Piehl, F., Preziosa, P., Solari, A., Vukusic, S., & Rocca, M. A. (2018). Multiple sclerosis. Nature Reviews Disease Primers, 4(1), 1-27.
Mervin, B., Goveas, D., Safi, A., Marshall, C., Rosehart, H., Orenczuk, S., & Morrow, S. A. (2021). Does cognitive training improve attention/working memory in persons with MS? A pilot study using the Cogmed Working Memory Training program. Multiple Sclerosis and Related Disorders, 50, 102801.
Sumowski, J. F., Benedict, R., Enzinger, C., Filippi, M., Geurts, J. J., Hamalainen, P., … & Rocca, M. A. (2018). Cognition in multiple sclerosis: State of the field and priorities for the future. Neurology, 90(6), 278-288.
Vogt, A., Kappos, L., Calabrese, P., Stöcklin, M., Gschwind, L., Opwis, K., & Penner, I. K. (2009). Working memory training in patients with multiple sclerosis–comparison of two different training schedules. Restorative Neurology and Neuroscience, 27(3), 225-235.
Jako naukowiec specjalizujący się w neurobiologii poznawczej i psychologii, prowadzę blog, który zgłębia fascynujący świat modelowania obliczeniowego i gamifikowanego treningu Pamięci Roboczej. Poprzez moje teksty dzielę się spostrzeżeniami z opublikowanych badań na temat tego, jak te interwencje wpływają na uczenie się i funkcje poznawcze zarówno u osób rozwijających się typowo, jak i w populacjach klinicznych. Mój blog zagłębia się w tematykę rehabilitacji poznawczej dla osób z urazami mózgu, zaburzeniami neurodegeneracyjnymi i schorzeniami neurorozwojowymi. Omawiam również moją pracę nad oceną funkcji poznawczych, emocji i zachowania, a także zrozumieniem biopsychospołecznych czynników wpływających na codzienne zdolności poznawcze. Przekładając złożone koncepcje naukowe na przystępne treści, staram się dostarczyć wartościowe źródło informacji dla profesjonalistów i ogółu społeczeństwa zainteresowanych zdrowiem mózgu i nauką o poznaniu.